SZTUKA U SŁOWIAN Szczególnie w Polsce i Litwie przedchrześcijańskiej.
przez J. I. Kraszewskiego. Wilno. Nakładem i drukiem A. H. Kirkora,1860.

XXIV. BÓSTWA LITEWSKIE.

Przejdziemy teraz do Litwy, która jako niedawno nawrócona, bogatsząby być powinna w zabytki, do piérwszéj swéj wiary odnoszące się. Wiele ich wprawdzie, w piérwszych zaraz chwilach, zniszczyła gorliwość duchowieństwa, ale pilne poszukiwania badaczy odkrywają mnóstwo rzeźb zwłaszcza drobnych, przechowanych od zagłady, po grobach, w murach, ziemi, i wodzie. Mamy nadzieję, że każdy rok dorzuci cóś do wiązki już zgromadzonéj na Litwie, zabytków bałwochwalstwa, i dawnéj jéj cywilizacji.
Musiemy się jednak wytłumaczyć, dla czego tu wszędzie łaczym z sobą Słowiańszczyznę i Litwę, dwa, jeśli nie różne, to epoką wędrówki pierwotnéj rozdzielone plemiona. — Sąsiedztwo ze Słowiańszczyzną, stosunki z nią nieustanne, pokrewieństwo widoczne mythów i obrzędów, ich zlanie się, rodowy wreście związek plemion tych, — połączenie Litwy ze Słowiańszczyzną, we wszelkiem badaniu tego rodzaju, czynią nieuchronném. Szaffarzyk, Lelewel, Maciejowski, Naruszewicz, wszędzie do ogółu Słowian włączają plemiona litewskie. Bałwochwalstwo litewskie, w którém mnóstwo wspólności ze słowiańskiém spotykamy, jest dowodem najsilniejszym pokrewieństwa ludów, choć mową rozdzielonych, ale duchem pokrewnych. Perkun litewski i Perun ruski; Znicze w Litwie i Nowogrodzie zarówno płonące, że inne bówstwa pominę, dostatecznie tego dowodzą.
Mało mamy wiadomości o postaciach bóstw Litwy, podania przecież wieści, o niektórych przedstawieniach ich wzmiankują, wyminim tu tylko główniejsze postacie:
Atrumpos (Audrympos); Bóg wód, żyzności; czczony był pod postacią węża zwiniętego w pierścienie (linją spiralną, najpospolitszą z form ornamentacij w czasach bałwochwalstwa, na Litwie i u Słowian); głowę miał ludzką, ukoronowaną. — Wąż miał być miedziany, głowę jego zdobiły kłosy. Wystawino go także w postaci młodzieńca, z głową wieńcem kłosów otoczoną; godłem jego było naczynie z wodą, w którem hodowano węża.
Auszlawis, bożek chorych i lekarzy, czczony być miał także pod postacią węża, jak w grecko-rzymskiej mythologji Hygja, któréj godłem był wąż. Przypomina tu, że pomiądzy bałwankami prilwitzkiemi, był wąż z głową ludzką, z napisem: Zirntra, Radegast, Zer-Rhetra; na głowie jego ptak siedzący; inna figura wyobrażała kobietę z wężem w ręku opasującym ją (f. 6.).
Barstuki (Barzdukaj): wyobrażani byli w postaci karłów, z ogromnemi brodami, zkąd ich litewskie nazwisko; nie jak Szaffarzyk tłumaczy od {{Rozstrzelony|palc|a, pierst. Klechdy słowiańskie często o podobnych wspominają dziadkach... Na jednéj z czar u J. Potockiego (f. 41.), wyczytano wyraz Berstuk.
Kaunis; bożek miłości, amor, Cupido; miał być karzełkiem skrzydlatym.
Kawas bóg wojny, uosabiał się w kogucie czarnym.
Liethuwa; miała za godło dzikiego kota (wilpiszis).
Perkunas’a wyobrażano z krzemieniem w ręku, (młotem Thora), z głową w pioruny ubraną, z brodą i piorunami w dłoni. — Perun ruski mial posągi olbrzymie, tułów z drzewa dębowego, głowę srebrną, wąsy i uszy złote, nogi żelazne, w ręku krzemień nakształt pioruna.
Poklus: bożek piekieł, państw podziemnych. Był starcem z twarzą wybladłą, brodą siwą, oczyma słupem stojącemi, do góry wywróconemi; skroń obwijała niedbale okręcona płachta. Takim go przedstawiła wojownicza prusko-litewska chorągiew.
Ragutis; bożek biesiad i uczt wesołych, rodzaj Baccha-Priapa, pozostał podobno w odłamku posągu, opisanego przez Ks. Łodziatę, (rysunek u T. Narbutta. T. I. T. II. - F. 6.) »Czyniono mu adoracje, powiada cytowany, pod postacią niezgrabnego kloca ze staréj barci wyrobionego, na wzór otyłego chłopa; dawano mu czarę miedzianą w rękę. — Istna to fizys djabła okopciałego, z rożkami na głowie, oczy wielkie jak u cielęcia siedzą mu na wierzchu, kałdun wydatny, nogi w obuwiu, łapciach, stopy długie, a golenie krótkie. Był nagi, figura młodzieńca wyobrażała; na głowie włosy krótkie, raczéj podobne do czapeczki fałdzistéj, twarz okrągła i wydatna, nabrzękła, usta do śmiechu ułożone.“

---

Упоминания Аукштайтии :
1847. LITWA. STAROŽYTNE DZIEJE. J. I. KRASZEWSKIEGO:
​
Obraz Litwy pod względem jej cywilizacji, od czasów najdawniejszych do końca wieku XVIII, Cz. 1 Litwa pogańska, 1844.