×
Подождите немного...
Литовцы зап. Белорусии - потомки переселенных пруссов?
Пелеса - остров литовцев 21 века в зап. Белоруссии : Пелеса: литовский островок
В орденском документе конца XIV века "Die littauischen Wegeberichte" (приложение к хронике Виганда из Марбурга), в описании дороги под №90 упоминается Skalewo, раположенное между между Заболотью и Радунью, и поясняется, что там живут скаловы (люди из прусской земли Скаловии), взятые в плен при Рагнете.
В западнорусской форме то же Skalewo известно и по привилею Ягайлы от 1387 г., определявшему владения князя Скиргайлы: "А около Троковъ тая места: по Ваку по старый рубежъ, а по Вельи внизъ такожъ по старый рубежъ, Сколву город Радыня и вся тая волость...".
Сводку источников, относящихся к истории этого прусского поселения, и их убедительную интерпретацию, проливающую свет на картину прошлого, содержит исследование Е. Охманьского "Skolwa i Borcie. Zachodniobałtyjskie osadnictwo na Litwie średniowiecznej". Skalewo - Сколва, как полагает автор, было общим названием прусской колонии (т. е. целой группы деревень) под Радунью, возникновение которой связывается с походом Кейстута и Ольгерда на Скаловию в 1365 г. (что не исключает, возможно, как предшествующей, так и последующей эмиграции). С этого времени прусские переселенцы из поколения в поколение несли повинность строительства и починки мостов, дававшую им и особые социальные привилегии (в частности, освобождение от тягла). По крайней мере до конца XVIII в. они образовывали самостоятельную административную единицу - Бортянское староство, в состав которого, по инвентарю 1765 г., входили четыре войтовства: Пелясское, Скольвенское, Городенское и отдалённое от Радуни Понеманское. Название староства указывает на связь с другой прусской землёй - Бартой. Выходцы из этой земли - борти (бортеве) - часто привлекались к мостостроительной службе, так что, как заключает Е. Охманьский, "ich dawna nazwa plemienna stała się synonimem pełnionego na Litwie zawodu budowniczych mostów", т.е. племенное название стало синонимом професии мостостроителей.
В окрестных белорусских деревнях пелясцев называют бартяками или бортями ("барцяк швяпятливы"). Сохранилась память о прежнем названии деревни Бартянская Пеляса (в отличие от лежавших неподалёку небольших поселений Старая Пеляса и Пеляса-Двор). Естественно, что сами пелясцы связывают эти названия с тем, что раньше (и не так давно) здесь занимались бортничеством.
Интересно также слово "скалики" - пренебрежительное прозвище жителей Друскиники. Местные жителеи связывают это название со словом "skalikas" - "гончая собака".
На фоне этих лексических реликтов, сохранивших связь со Скаловией и Бартой, кажется правдоподобной ещё одна ассоциация: название одной из деревень пелясского острова - Помедь, лит. Pamedė - точно соответствует названию прусской земли Помезании.
Пеляса в нашы дни:
На стене костела Св. Линаса - запись на литовском.
Пеляса, костел: кресты и скульптуры у храма - надписи на ЛИТОВСКОМ.
Читайте также:
Переселений бартов было и в самой истинной Литве.
См. Охманьский Е. Иноземные поселения в Литве XIII-XIV вв. в свете этнонимических местных названий// Балто-славянские исследования, 1980 г. - М., 1981, c.112-131.
В западнорусской форме то же Skalewo известно и по привилею Ягайлы от 1387 г., определявшему владения князя Скиргайлы: "А около Троковъ тая места: по Ваку по старый рубежъ, а по Вельи внизъ такожъ по старый рубежъ, Сколву город Радыня и вся тая волость...".
Сводку источников, относящихся к истории этого прусского поселения, и их убедительную интерпретацию, проливающую свет на картину прошлого, содержит исследование Е. Охманьского "Skolwa i Borcie. Zachodniobałtyjskie osadnictwo na Litwie średniowiecznej". Skalewo - Сколва, как полагает автор, было общим названием прусской колонии (т. е. целой группы деревень) под Радунью, возникновение которой связывается с походом Кейстута и Ольгерда на Скаловию в 1365 г. (что не исключает, возможно, как предшествующей, так и последующей эмиграции). С этого времени прусские переселенцы из поколения в поколение несли повинность строительства и починки мостов, дававшую им и особые социальные привилегии (в частности, освобождение от тягла). По крайней мере до конца XVIII в. они образовывали самостоятельную административную единицу - Бортянское староство, в состав которого, по инвентарю 1765 г., входили четыре войтовства: Пелясское, Скольвенское, Городенское и отдалённое от Радуни Понеманское. Название староства указывает на связь с другой прусской землёй - Бартой. Выходцы из этой земли - борти (бортеве) - часто привлекались к мостостроительной службе, так что, как заключает Е. Охманьский, "ich dawna nazwa plemienna stała się synonimem pełnionego na Litwie zawodu budowniczych mostów", т.е. племенное название стало синонимом професии мостостроителей.
В окрестных белорусских деревнях пелясцев называют бартяками или бортями ("барцяк швяпятливы"). Сохранилась память о прежнем названии деревни Бартянская Пеляса (в отличие от лежавших неподалёку небольших поселений Старая Пеляса и Пеляса-Двор). Естественно, что сами пелясцы связывают эти названия с тем, что раньше (и не так давно) здесь занимались бортничеством.
Интересно также слово "скалики" - пренебрежительное прозвище жителей Друскиники. Местные жителеи связывают это название со словом "skalikas" - "гончая собака".
На фоне этих лексических реликтов, сохранивших связь со Скаловией и Бартой, кажется правдоподобной ещё одна ассоциация: название одной из деревень пелясского острова - Помедь, лит. Pamedė - точно соответствует названию прусской земли Помезании.
Пеляса в нашы дни:
На стене костела Св. Линаса - запись на литовском.
Пеляса, костел: кресты и скульптуры у храма - надписи на ЛИТОВСКОМ.
Читайте также:
- Белорусские литовцы – теряющие Литву "гиргуны"?
- Пеляса: “Нам зямля мілая беларуская, але мова мілейшая літоўская”
Переселений бартов было и в самой истинной Литве.
См. Охманьский Е. Иноземные поселения в Литве XIII-XIV вв. в свете этнонимических местных названий// Балто-славянские исследования, 1980 г. - М., 1981, c.112-131.
Narbutt, Teodor (1784-1864) Dzieje narodu litewskiego. T. 4
с. 267
kronika Ruska nie wchodzi w szczegół, jakiej prowincyi Prus byty osady w Grodnie i Słonimie, lecz ciąg rzeczy następnych, i postrzelenia miejscoli się budować w tem ostatniem miejscu, które było całkiem zniszczone, gdy Włodzimierz, Xiąże Wołyński ze Lwem podesławszy niespodzianie łudzi zbrojnych, kazali ich zabrać i uprowadzić do swego kraju, dla tego, aby na ziemi Ruskiej nie działały się osady cudzoziemskie, jak powiada kronika. Nowsze postrzelenia naprowadzają na odkrycie, że była osada Pruska na Polesiu Brzeskiem, od której wzięło początek miasto Pruźana, jakoby mające znaczyć Prussy nowe, w dyalekcie tamtoczesnych ludów. Wielki Xiąże, na odemszczenie tego napadu, posłał krewnego swojego Syrpucia z wojskiem. Ten wiele szkód poczynił i łupów nabrał koło Kamienia. Xiąże Włodzimierz nawzajem wysłał wyprawę rabowniczą, która podeszła niespodzianie pod miasto Turzec, na południe Nowogródka położone, zdobyła i wsie okoliczne spustoszeniu oddala. Po tych wypadkach, dodaje kronika, stanęła zgoda między Xiążętami wojującymi, najmocniejszą przyjaźnią utwierdzona. Jeszcze prowe służą nam za przewodnika. Osadnicy Słonimscy, trwają dotąd, i dyalekt ich, jest zupełnie Szalawskim, czyli dzisiejszy Liiewsko-Pruski. W powiecie Słonimskim, są jeszcze wsie: Zasieć, Noreewice, Pogiry i Sińczyce, między Lida i Słonimem, od pierwszej 8, od drugiego 6 mil, w Hrabstwie Zdzięcielskiem. Mieszkańcy tameczni, od niepamiętnych czasow, lam osiedleni, pomiędzy Rusinami, zachowują, swoję niowę, zwyczaje, strój, cechy
с. 267
kronika Ruska nie wchodzi w szczegół, jakiej prowincyi Prus byty osady w Grodnie i Słonimie, lecz ciąg rzeczy następnych, i postrzelenia miejscoli się budować w tem ostatniem miejscu, które było całkiem zniszczone, gdy Włodzimierz, Xiąże Wołyński ze Lwem podesławszy niespodzianie łudzi zbrojnych, kazali ich zabrać i uprowadzić do swego kraju, dla tego, aby na ziemi Ruskiej nie działały się osady cudzoziemskie, jak powiada kronika. Nowsze postrzelenia naprowadzają na odkrycie, że była osada Pruska na Polesiu Brzeskiem, od której wzięło początek miasto Pruźana, jakoby mające znaczyć Prussy nowe, w dyalekcie tamtoczesnych ludów. Wielki Xiąże, na odemszczenie tego napadu, posłał krewnego swojego Syrpucia z wojskiem. Ten wiele szkód poczynił i łupów nabrał koło Kamienia. Xiąże Włodzimierz nawzajem wysłał wyprawę rabowniczą, która podeszła niespodzianie pod miasto Turzec, na południe Nowogródka położone, zdobyła i wsie okoliczne spustoszeniu oddala. Po tych wypadkach, dodaje kronika, stanęła zgoda między Xiążętami wojującymi, najmocniejszą przyjaźnią utwierdzona. Jeszcze prowe służą nam za przewodnika. Osadnicy Słonimscy, trwają dotąd, i dyalekt ich, jest zupełnie Szalawskim, czyli dzisiejszy Liiewsko-Pruski. W powiecie Słonimskim, są jeszcze wsie: Zasieć, Noreewice, Pogiry i Sińczyce, między Lida i Słonimem, od pierwszej 8, od drugiego 6 mil, w Hrabstwie Zdzięcielskiem. Mieszkańcy tameczni, od niepamiętnych czasow, lam osiedleni, pomiędzy Rusinami, zachowują, swoję niowę, zwyczaje, strój, cechy
Страница 263
bracia, w zgodzie i jedności trwać, spólnych mieć przyjaciół i nieprzyjaciół, spólną korzyść i obronę, sobie zaprzysięgli
Postrzeżenia. Osady Prussów w Litwie.
W ogólności państwo Litewskie, R. 1275 spokojne było w tej porze od sąsiadów zewnętrznych. Lew znalazł ważniejsze zatrudnienia, niżeli te, których szukał w Litwie; wewnętrznych położenie rzeczy było na stopie zupełnego uspokojenia. Lecz za to, nieszczęsne losy, Prussyą prześladować nie przestawały: ona utraciła dwie trzecie części swoich mieszkańców, w przeciągu półwiecznego upływu czasu; zarazy, głód, rzezie, spowodowane zbrojnem nawracaniem Niemieckiem. Zdawało się, ze anioł zniszczenia, rozpostarł swe skrzydła nad tym krajem, jednym z najpiękniejszych w północnej Europie starożytnej, raj więcej w całym narodzie Litewskim ucywilizowanym i najprzystojniejsze pokolenie ludzi mającym. Lecz, ani te zgrozy okrutne, ani te ludzkość dotykające klęski, nie przyczyniły się tyle, do wyplenienia ludu mężnego i zamiłowanego w swobodzie, ile bezbożna chciwość, pogarda cudzoziemszczyzny i fanatyczna ciemnota mnichorycerzy, ani światła nauk, ani bogobojność!, przez religią i samo ich powołanie przepisanych, nieznających wcale, czyli znać niechcących. Naostatek to, wiekom barbarzyństwa zwyczajne, uprzedzenie dzikie, że tylko Niemieckie ukształcenie, Niemieckie życie narodu, warte są godności człowieka. Moie to z resztą było tylko pozornem pokryciem innych namiętności, może nieprawa chęć mienia, w swojem ręku cudzej własności, cudzej pracy, cudzej żony i dzieci, utworzyła to sofizma i niepochwalnej chluby wymysły. Cóżkolwiek bądź, nasze dzieje, wyświecając smutnych wypadkow kolej, z tego zboczenia wynikłą, pokażą w końcu pocieszającą dla ludzkości prawdę, że smutniejszy jeszcze upadek czeka, nieprawości zwolenników. W obecnych okolicznościach, które rozpatrujemy, postrzedz przychodzi, w roku 1275, zupełne podbicie przez Krzyżaków Nadrawii, środkowej prowincyi Prussyi starożytnej, przez Mistrza prowincyonalnego Konrada Thierberg uskutecznionej czyli je dnoznacznem wyrażeniem powiedziawszy, całkowite jej opustoszenie, gdy upadła tameczna warownia Kamswikas, i z nią środek ostatecznej obrony dla mieszkańców. Mężczyźni wyginęli, albo w bojach, albo bezbronni od miecza Krzyżaków i Krzyzowników, kobiety i dzieci, które głód i pożary oszczędziły, przeprowadzono w inne miejsca. Krzyżackie państwo, nad obszernemi cmentarzami wygaśnionych ludów szerząc się, zbliżało się już ku Litwy granicom. Jednakże, znaczna część Nadrawczyków, z rodzinami, mieniem ruchomem, Wcześnie opuściwszy krwią zlaną ojczystą ziemię, przeszła do Wielkiego Xięztwa. Przyjęci gościnnie, znaleźli gotowe siedziby, w miejscach opustoszonych, niedawnemi wojnami w okolicach Grodna.
bracia, w zgodzie i jedności trwać, spólnych mieć przyjaciół i nieprzyjaciół, spólną korzyść i obronę, sobie zaprzysięgli
Postrzeżenia. Osady Prussów w Litwie.
W ogólności państwo Litewskie, R. 1275 spokojne było w tej porze od sąsiadów zewnętrznych. Lew znalazł ważniejsze zatrudnienia, niżeli te, których szukał w Litwie; wewnętrznych położenie rzeczy było na stopie zupełnego uspokojenia. Lecz za to, nieszczęsne losy, Prussyą prześladować nie przestawały: ona utraciła dwie trzecie części swoich mieszkańców, w przeciągu półwiecznego upływu czasu; zarazy, głód, rzezie, spowodowane zbrojnem nawracaniem Niemieckiem. Zdawało się, ze anioł zniszczenia, rozpostarł swe skrzydła nad tym krajem, jednym z najpiękniejszych w północnej Europie starożytnej, raj więcej w całym narodzie Litewskim ucywilizowanym i najprzystojniejsze pokolenie ludzi mającym. Lecz, ani te zgrozy okrutne, ani te ludzkość dotykające klęski, nie przyczyniły się tyle, do wyplenienia ludu mężnego i zamiłowanego w swobodzie, ile bezbożna chciwość, pogarda cudzoziemszczyzny i fanatyczna ciemnota mnichorycerzy, ani światła nauk, ani bogobojność!, przez religią i samo ich powołanie przepisanych, nieznających wcale, czyli znać niechcących. Naostatek to, wiekom barbarzyństwa zwyczajne, uprzedzenie dzikie, że tylko Niemieckie ukształcenie, Niemieckie życie narodu, warte są godności człowieka. Moie to z resztą było tylko pozornem pokryciem innych namiętności, może nieprawa chęć mienia, w swojem ręku cudzej własności, cudzej pracy, cudzej żony i dzieci, utworzyła to sofizma i niepochwalnej chluby wymysły. Cóżkolwiek bądź, nasze dzieje, wyświecając smutnych wypadkow kolej, z tego zboczenia wynikłą, pokażą w końcu pocieszającą dla ludzkości prawdę, że smutniejszy jeszcze upadek czeka, nieprawości zwolenników. W obecnych okolicznościach, które rozpatrujemy, postrzedz przychodzi, w roku 1275, zupełne podbicie przez Krzyżaków Nadrawii, środkowej prowincyi Prussyi starożytnej, przez Mistrza prowincyonalnego Konrada Thierberg uskutecznionej czyli je dnoznacznem wyrażeniem powiedziawszy, całkowite jej opustoszenie, gdy upadła tameczna warownia Kamswikas, i z nią środek ostatecznej obrony dla mieszkańców. Mężczyźni wyginęli, albo w bojach, albo bezbronni od miecza Krzyżaków i Krzyzowników, kobiety i dzieci, które głód i pożary oszczędziły, przeprowadzono w inne miejsca. Krzyżackie państwo, nad obszernemi cmentarzami wygaśnionych ludów szerząc się, zbliżało się już ku Litwy granicom. Jednakże, znaczna część Nadrawczyków, z rodzinami, mieniem ruchomem, Wcześnie opuściwszy krwią zlaną ojczystą ziemię, przeszła do Wielkiego Xięztwa. Przyjęci gościnnie, znaleźli gotowe siedziby, w miejscach opustoszonych, niedawnemi wojnami w okolicach Grodna.

Читайте также:
Михаил Шимялевич.
БОРТИ и БОРТЯНСКАЯ ВОЛОСТЬ (со стр. 32)
"Еще в инвентарях 1636г. фигурируют в том войтстве фамилии, звучащие не по славянску: ШМУКСТА, ЖЫВАРТ, КОНТАР, ПЛИКИС, РОКЕЛь, МАТЕЛь, АВИжЕНь, МАТЕЛИС И ТД."
стр. 37
Газета 1894г. Жалтис:
селяне говорят по летувиску, а шляхта по польску, хотя и называют себя литвинами.
Михаил Шимялевич.
БОРТИ и БОРТЯНСКАЯ ВОЛОСТЬ (со стр. 32)
"Еще в инвентарях 1636г. фигурируют в том войтстве фамилии, звучащие не по славянску: ШМУКСТА, ЖЫВАРТ, КОНТАР, ПЛИКИС, РОКЕЛь, МАТЕЛь, АВИжЕНь, МАТЕЛИС И ТД."
стр. 37
Газета 1894г. Жалтис:
селяне говорят по летувиску, а шляхта по польску, хотя и называют себя литвинами.
Кто живет в Беларуси By Ольга Изотова, Галина Касперович, Александра Гурко, Александр Бондарчик. c 533